Kennisbank - AloA

Limitarisme

Sinds kort staat limitarisme ineens volop in de belangstelling. Een column van Sander Schimmelpenninck in de Volkskrant, een artikel in het FD, en op BNNVARA een discussie over limitarisme . Toch is dit geen nieuw begrip al moet ik eerlijk toegeven dat ik het ook niet kende. Het is al veel eerder gemunt door prof. dr. Ingrid Robeyns. Zij stelt dat er een maximum aan rijkdom zou moeten zijn. Ofwel een bovengrens aan wat een mens aan inkomen en vermogen mag vergaren. Er is immers ook een ondergrens voor wat we in een geciviliseerde maatschappij als de onze acceptabel vinden. Daaronder moeten we mensen ondersteunen zodat ze niet onder deze armoedegrens geraken. Zou een bovengrens dus ook niet tot de mogelijkheden behoren of moeten kunnen behoren?

De hier zeer beknopte toelichting over politiek filosofe Robeyns en haar limitarisme doet geen recht aan haar en haar werk maar helpt om een idee te krijgen. In een artikel uit 2022 licht ze haar visie toe. Een paar kernwoorden. Ze schaart haar opvattingen over limitarisme onder de stroming van de zogeheten probleem-gestuurde politieke filosofie. Dat wil zeggen dat het over praktische problemen gaat en kijkt naar wat het kan bijdragen aan de analyse en oplossing van het probleem. Voorts noemt ze dat het zowel een comparatieve als relatieve connotatie kent. Comparatief in de zin dat het altijd in vergelijking met anderen is. Relationeel omdat het naar de relatie of verbinding met anderen kijkt. Daarnaast zet ze limitarisme af tegen egalitarisme en sufficientarianisme: egalitarisme beoogt gelijkheid voor mensen qua politiek een sociale mogelijkheden; sufficientarianisme beoogt dat elk mens voldoende heeft. Beide zijn vormen van distributieve rechtvaardigheid (zie het boeiende. artikel van Robeyns voor nadere toelichting).

Easterlin-paradox

Voordat ik verder ga met een beschouwing over wat ethisch zou zijn of simpelweg goed voor de maatschappij, wil ik even de theorie van Richard Easterlin aanstippen. Easterlin was de eerste econoom die onderzoek deed naar geluk. Hij komt tot ontdekking dat er een correlatie is tussen inkomen en geluk. Echter slechts tot een bepaald niveau. Daarboven wordt men niet gelukkiger. Dit geldt zowel voor individuen als naties. Dit verschijnsel staat bekend als de Easterlin-paradox.  Het inkomen waarvan wordt gezegd dat je daarboven niet meer gelukkiger wordt, lijkt te liggen rond de 180.000 – 200.000 euro op jaarbasis. Het jaarsalaris waarmee men gelukkig is, ligt zelfs veel lager (zie het web voor de verschillende salarissen in relatie tot happiness). Easterlins’ theorie kijkt eveneens naar wat anderen hebben (comparatief) en naar de verhouding met of tot anderen (relationeel).

Het verschil tussen Robeyns en Easterlin is hun invalshoek of discipline, respectievelijk politieke filosofie en economie. Beide invalshoeken zijn interessant in een maatschappelijk en politiek debat.

De kardinale deugden van Aristoteles

Terug naar de filosofie en meer specifiek naar de ethiek. Recent woonde ik een lezing bij van de Denker des Vaderlands, emeritus hoogleraar wijsgerige ethiek Paul van Tongeren. Zijn vertoog ging over Aristoteles en diens kardinale deugden.

De naam kardinaal komt van het Latijnse woord ‘cardo’, dat scharnier betekent. Er zijn vier kerndeugden waarom alles draait (zie de afbeelding hierboven). Ze zijn als scharnieren, waaraan de deur met alle deugden draait. Ofwel, de kardinale deugden zijn onmisbaar voor een deugdzaam leven en zijn aanwezig in elke andere deugd (mijn artikel over virtue ethics gaat hier nader op in). Mij gaat het in relatie tot het limitarisme vooral om de vierde deugd, gematigdheid, matigheid of zelfbeheersing. Wat deugden of deugdzaam leven is, is voor ieder persoon verschillend en situatie-afhankelijk, volgens Aristoteles. Een antropologische insteek voor een ethisch gezichtspunt, denk ik als antropologe en ethica.

In zijn Ethica Nicomachea introduceert hij ‘het gulden midden’. Dit staat voor het wenselijke midden tussen twee uitersten, of twee ondeugden. Een vaak gebruikt voorbeeld ter illustratie. Aristotles noemt als deugd moed. Daartegenover zet hij twee ondeugden: lafheid en roekeloosheid of overmoed. Als we bezit in dit licht bekijken, is armoede een uiterste (ik zou het geen ondeugd willen noemen want wie wil nu arm zijn?) en rijkdom en met name excessieve rijkdom het andere uiterste. Dit een ondeugd noemen gaat wellicht ook wat ver. Aristoteles zegt niet dat je niet rijk mag zijn, maar zegt dat niet té rijk zou moeten willen zijn.

Maatschappelijke discussie

Robeyns’ limitarisme vraagt een reflectie over wat rijk en té rijk is. Eastelins’ happiness theorie geeft aan dat een natie of een persoon niet gelukkiger wordt boven een bepaalde grens van rijkdom. Een combinatie van dit politieke filosofische gedachtegoed met het economische welzijnsdenken, vormt wellicht een interssant vertrekpunt voor een maatschappelijke discussie. Want excessief rijk zijn geen ondeugd noemen hangt af van wat je er mee doet: in vergelijking tot anderen en in relatie tot anderen. Tijd om hier eens goed met elkaar van gedachten over te wisselen.

P.S. ik heb in dit artikel geen aandacht besteed aan de impact en effecten van extreme rijkdom. Het op de eerste dag van de Wereld Economic Forum in Davos gepubliceerde rapport van OXFAM Novib doet dat wel en stelt eveneens de vraag of het geen tijd is voor een rijkdomsgrens?

Leer hoe je een sociale brand blust en ethische dilemma’s bespreekbaar maakt. DM of bel me bij interesse!

De jaarlijkse oefening om te leren hoe snel, vaardig en zelfverzekerd te evacueren bij brand, staat gewoon op de agenda bij de meeste bedrijven. Maar wat doe je bij een sociale brand? Onveilige situaties als discriminatie, uitsluiting, pesten, intimidatie, fraude komen ook voor in bedrijven. Hoe goed ben je daarop voorbereid? Welke training volgen je medewerkers hiervoor om snel, vaardig en zelfverzekerd aan de bel te trekken?

In aansluiting op de Dilemma Breaks, kun je nu met ‘Dilemma Dialogen’ dit concreet oefenen. In het kader van mijn opleiding tot ‘Gespreksleider Moreel Beraad’, bied ik je een gratis sessie voor jou en je team aan. 

Deze sessie biedt: 

• Het creëren van een open cultuur: Leer hoe je een omgeving kunt bevorderen waarin teamleden zich vrij voelen om hun ideeën, zorgen en dilemma’s te delen. 

• Het versterken van teamverbinding: De ‘Dilemma Dialogen’ bevordert communicatie en begrip. Hierdoor kunnen teams beter samenwerken bij het oplossen van complexe vraagstukken. 

• Het ontwikkelen van besluitvaardigheid: Oefen met het bespreekbaar maken of het nemen van beslissingen in een veilige omgeving. Dit vergroot de capaciteit van je team om doordachte keuzes te maken wanneer dat het meest nodig is. 

• Het verbeteren van veerkracht: Net zoals bij een evacuatieoefening bouw je met deze sessie veerkracht op om uitdagingen aan te gaan en snel te reageren op veranderende omstandigheden. 

Geïnteresseerd? Stuur een DM of bel me om de sessie te bespreken. Bereid je team voor op succes en ontwikkel een organisatiecultuur waarin moeilijke problemen en beslissingen met vertrouwen worden aangepakt. 

Het mes snijdt aan twee kanten: je helpt mij want deze gratis oefening leert mij ervaring op te bouwen als gespreksleider en jij je team veerkrachtig te maken.

ESG het is een term die de komende tijd veelvuldig voorbij zal komen. Net als CSRD, de nieuwe wetgeving die bedrijven verplicht over hun duurzaamheid te rapporteren. Daarnaast zijn er nog tal van andere afkortingen waardoor je snel door de bomen het bos niet meer ziet.

Op deze website zullen we telkens een onderwerp aansnijden waarover we wat meer vertellen en de links met ESG en CSRD duidelijk maken. In dit eerste blog gaan we dieper in op de belangrijkste termen rond deze onderwerpen.

De termen uitgelegd.

ESG staat voor Environmental, Social en Governance. In goed Nederlands vertalen we dit naar milieu of ecologie, sociaal spreekt voor zich en met governance bedoelen we bestuur.

CSRD is de afkorting voor corporate social reporting directives. Het duidt op de verplichte duurzaamheidsrapportage. Naast de al lang verplichte financiële rapportage moeten bedrijven ook verantwoording afleggen over hun beleid op duurzaamheid, ook wel de niet-financieel rapportage genoemd.

Een laatste term is de ESRS hetgeen European Sustainability Reporting Standards betekent. 

Er zijn nog meer termen en afkortingen maar deze zijn wel de belangrijkste. Daarnaast zijn er een aantal begrippen dat samenhangt met deze rapportages. We noemen er drie: dubbele materialiteit, ketenverplichting en stakeholders.

Om te beginnen met dubbele materialiteit; dit betreft de impact van de omgeving op het bedrijf én de impact van het bedrijf op de omgeving. Het gaat dan om ontwikkelingen in de omgeving, het land of zelfs de wereld die invloed hebben op je bedrijf. De Covid-pandemie is hier een goed voorbeeld van. In Ons land legden lockdowns de hospitality industrie nagenoeg stil. Wereldwijd nam het aantal reizen drastisch af. Gelukkig duurde dit niet al te lang in vergelijking met een ontwikkeling die van veel langdurigere aard is: de klimaatverandering. Talloze maatregelen op nationaal en lokaal niveau treffen ook de hospitality industrie. Te denken valt aan het terugdringen van afval of energieverbruik. Dit laatste, de beschikking over voldoende energiebronnen, staat door de Russische oorlog met Oekraïne ook zwaar onder druk met als gevolg onzekerheid over toevoer en energieprijzen. Deze impact van buiten naar binnen is de zogeheten financiële materialiteit.

De impact materialiteit gaat over de invloed die een bedrijf heeft op haar omgeving. Ook hier weer een voorbeeld. De kleine Limburgse gemeente Landgraaf zou niet of nauwelijks bekendheid genieten als daar niet het jaarlijkse evenement Pinkpop zou plaatsvinden. Gedurende drie dagen trekt dit festival duizenden bezoekers, en dit aantal overtreft vele malen het inwonertal. Het festival vergt een grote inspanning op meerder vlak als logistiek, veiligheid, schoonmaak, catering e.d. De impact op Landgraaf zowel positief als minder positief laat zich raden.

Ketenverplichting is het tweede begrip da belangrijk is in deze nieuwe wetgeving. Bekend en veelgebruikt voorbeeld is chocolade. De verkoper van chocolade moet zich ervan vergewissen dat de producent een eerlijk productieproces heeft. De producent moet zich ervan vergewissen dat de chocobonne eerlijk zijn verkregen, tegen een faire prijs, zonder slaven- of dwangarbeid, en al helemaal niet door kinderarbeid. Dit gaat nogal ver maar dat is wat de ketenverpichting inhoudt. Een situatie die meer aanspreekt in de hospitality industrie is het inhuren van personeel. Worden de ingehuurde medewerkers fatsoenlijk betaald, niet gediscrimineerd, bestaat er gelijke behandeling van manen en vrouwen ed.

Tot slot het laatste begrip, stakeholders. Impact op en van gaat over stakeholders. Stakeholders zijn alle partijen die een belang hebben bij een bedrijf, zowel financieel of niet-financieel: medewerkers, klanten, leveranciers, de overheid, de omgeving, de brancheorganisatie en overheidsinstanties.

De duurzaamheidrapportage dient om transparant te zijn over de rol van duurzaamheid binnen je bedrijf naar al je stakeholders. 

In volgende blogs gaan we telkens dieper in op een aspect van deze nieuwe wetgeving en wat dit voor je bedrijf betekent of gaat betekenen.

Stakeholder versus shareholder

Lange tijd lag de focus op shareholders. Maar het tij lijkt definitief te keren. De strijd tussen shareholders of stakeholders werd in de jaren tachtig prominent op de kaart gezet door de opponenten Edward Freeman en Milton Friedman. Friedman, fervent voorvechter van de vrije markt, staat bekend als voorstander van winstmaximalisatie voor aandeelhouders. Freeman daarentegen vindt dat bedrijven niet alleen naar de belangen van de eigenaren moeten kijken. Hij was pleitbezorger van een focus op een breder palet van stakeholders. Onder deze belanghebbenden schaart hij onder meer medewerkers, klanten, leveranciers en overheidsinstanties met hun uiteenlopende belangen.

Lang leek in deze ‘tweestrijd’ Friedman’s aandeelhouderswaarde de boventoon te voeren. Sterker nog in de afgelopen decennia van neoliberalisme voerde het belang van de aandeelhouder de boventoon. Inmiddels, aan de vooravond van de invoering van de Corporate Social Reporting Directives (CSRD), groeit het besef dat niet alleen de belangen van shareholders belangrijk zijn. Een stakeholder benadering waarbij de belangen van alle stakeholders mee worden genomen, lijkt de overhand te krijgen.

ESG en CSRD

De wet Corporate Social Reporting Directives (CSRD) is in 2021 door de Europese Commissie aangenomen. Vanaf 2024 moeten grote bedrijven hieraan voldoen. Deze wet verplicht bedrijven om naast een financiële verslaglegging ook een niet-financiële verslaglegging te produceren. Anders gezegd, de CSRD verplicht bedrijven om te rapporteren over hun duurzaamheid. Concreter over de drie duurzaamheidsthema’s: milieu of environmental (E), maatschappij of social (S), en bestuur of governance (G). Bedrijven moeten inzicht verschaffen hoe de ontwikkelingen op duurzaamheidsgebied hun raken (outside-in) en tegelijkertijd moeten ze inzicht verschaffen wat de invloed van het bedrijf is op de omgeving (inside-out). Dit wordt dubbele materialiteit genoemd: de impact op en de impact van het bedrijf, ofwel de financiële en de impact materialiteit. Rapporteren alleen is niet voldoende. Bedrijven dienen in kaart te brengen waar ze staan op verschillende aspecten van duurzaamheid, wat ze gaan doen om te verbeteren, en wanneer ze dat bereikt hebben.

Stakeholders en ESG

De filosoof Freeman vond uitsluitend aandacht voor de eigenaren ontoereikend. Immers er zijn vele mensen die een belang hebben bij of impact ondervinden van bedrijven. Zo ondervinden de bewoners in de buurt van Tata Steel bijna dagelijks last van de staalgigant. En moet de onderneming zwaar aan de bak om CO² neutraal en duurzaam te gaan produceren. De rechtszaak die milieudefensie tegen Shell had aangespannen vanwege hun klimaatbelasting, Shell heeft deze verloren, is zelfs revolutionair te noemen. Maar ook misstanden in de zin van grensoverschrijdend gedrag als bij de programma’s The Voice en De Wereld Draait Door, zijn voorbeelden van weinig tot geen aandacht voor het belang van andere stakeholders, jonge talenten of medewerkers.

Het moet anders. Meer aandacht voor alle stakeholders en niet alleen maar voor de shareholders en winst. Freeman zei het al in 1984 (zie meer over Freeman en stakeholders theorie in mijn proefschrift). Zo krijgt Freeman bijna 40 jaar later toch nog het gelijk aan zijn kant. En begint de rest van de wereld dit ook in te zien.

Dilemma’s op de Werkvloer

1. De Sales & Marketingafdeling wil een nieuwe dienst lanceren maar de IT afdeling voorziet problemen wanneer jullie nu al ‘live’ gaan. S&M zet de lancering door.
2. De buitendeur van je bedrijf staat wagenwijd open, binnen wordt er 23 graden gestookt. Wanneer je hierover iets zegt, word je smalend weggezet als “klimaatactivist”.
3. Eén van je grootste klanten discrimineert een aantal van je medewerkers. Collega’s gaan hier al grappend in mee. De medewerkers die het betreft zijn gekwetsts maar zeggen er niets van.

Iedereen heeft er mee te maken: ethische, sociale en duurzame dilemma’s op de werkvloer. Soms betreft het vrij onschuldige zaken, makkelijk te bespreken en op te lossen. Maar soms betreft het serieuzere zaken en/of vergrijpen die niet zo maar op tafel komen, worden genegeerd of zelfs oogluikend worden toegestaan. 

On/Gewenst Gedrag: een grijs gebied

Het ongewenste gedrag bij The Voice en DWDD maakt duidelijk dat het niet altijd gemakkelijk is om dingen bespreekbaar te maken. Ongewenst gedrag behelst meer dan alleen seksueel onwenselijk gedrag: pesten, agressie of discriminatie op de werkvloer vallen ook onder onwenselijk gedrag. Er is een grijs gebied tussen wenselijk en onwenselijk gedrag. Op het Nationaal Compliance Congres zo mooi verwoord als ‘betamelijk’ en ‘onbetamelijk’ gedrag.

Het bespreekbaar maken van wat er speelt in de organisatie vraagt om lef, veiligheid en vertrouwen. Het gaat juist om de vraagstukken op het ‘grijze’ gebied: wat moet je doen, wat kun je doen, én wat zou je moeten doen? En misschien nog belangrijker of uitdagender: wat wil je doen, welke ambities wil je realiseren? Ofwel: welk gedrag vinden jullie gewenst?

1. Hoe gaan S&M en IT samen een succesvolle lancering van de nieuwe dienst realiseren?
2. Hoe gaan jullie energie bewuster worden? En besparingen behalen?
3. Hoe worden jullie een inclusief bedrijf?

Kortom, welke impact wil je maken: voor jezelf, voor je collega en het hele bedrijf?

Dilemma Breaks

Daarom helpt Dilemma Breaks gedrag bespreekbaar te maken. Laagdrempelig. Veilig. Open. Vertrouwd. Tijdens de ochtend koffie of lunch. In 59 minuten. Wat zijn ethische, sociale, duurzame en economische dilemma’s waar je tegen aan loopt? Hoe ga je met elkaar om? En hoe zou je willen dat er met elkaar wordt omgaan? Past dit gedrag bij jullie organisatie(cultuur)? En is dit in lijn met de purpose van het bedrijf? Hoe gaan jullie het verschil maken? En nieuwe ambities realiseren?

Maak een afspraak om te bespreken hoe je Dilemma Breaks kan inzetten in je bedrijf: mail a.lombarts@aloaconsultancy.nl of bel: 06-29522961

Voor meer informatie over mijn zakelijke achtergrond en mijn passies en hobbies.

De Covid pandemie confronteerde ons voor het eerst met serieuze, ethische prioritering dilemma’s op het gebied van prioritering. Wie mag er wel het ziekenhuis in, wie niet? Wie moet voorrang krijgen, wie kan of moet wachten? Zo ver is het gelukkig niet gekomen. Althans in Nederland. Het was wel kantje boord, het ging maar net goed.

Hadden we dit kunnen zien aankomen? En wat is dan ‘dit’? De pandemie of het prioriteitsvraagstuk? Het antwoord op beide vragen is even helder als pijnijk. Beide hadden we kunnen zien aankomen Sterker nog, beiden waren voorspeld. Al lang van tevoren.

Pandemieën zijn van alle tijden. Het is een terugkerend verschijnsel. Een van de oudst bekende is de pest van Justinianus of Justiniaanse pest (541-549 AD). Maar sindsdien zijn er vele te noemen. Wat wel nieuw is, is de verspreidingssnelheid. Dit heeft alles te maken met de globalisering. Mensen reizen meer dan voorheen. Vaker en verder. En komen zo sneller met anderen in aanraking waardoor ze ook eerder bacteriën en virussen kunnen meedragen. Mijn essay gaat echter niet over pandemieën maar over prioritering.

Ga rechtstreeks naar mijn essay, of kijk op mijn publicatiepagina, of lees eerst dit bericht verder.

Hoe doet Nederlandse Hotelindustrie het in de top?.

In 2020 startte ik mijn Master Ethiek aan DCU (Dublin City University). Daarvoor heb ik een aantal essays geschreven. Sommigen wil ik publiceren, anderen wil ik beschikbaar stellen op mijn eigen website. Via mijn blogs zal ik daarvoor aandacht vragen. Tevens geef ik met een abstract kort weer waar het essay over handelt.

Dit eerste essay handelt over vrouwelijk leiderschap in Nederlandse hotelindustrie. Het is een onderwerp dat me na aan het hart is. Ik heb indertijd mijn carrière in de hotelindustrie opgegeven omdat ik moeite had met de toen heersende ongelijkheid. Tussen man/vrouw – directie/ operatie – ‘Nederlanders’/migranten, ed. Zelf zat ik aan de ‘goede’ kant: jonge vrouw, directiefunctie, snel carrièrepad. Maar dit knaagde juist. Deze ongelijkheid gecombineerd met de berichtgeving over de positie van de vrouw in 2020, inspireerde een studie te doen naar de posities van vrouwen aan de top van de Nederlandse Hotelindustrie.

‘There are more Dutch CEO’s called Peter than Female Executives’,

zo kopte een Nederlands dagblad in op Internationale vrouwendag in maart 2020. Wat een schokkende ervaring. Dit was ruimschoots voordat het gender quotum werd aangenomen in 2022. Het schets een onthutsend beeld over de stand van zaken in de top van het Nederlands bedrijfsleven.

Waarom schokkend? Nu dat er meer mannen zijn die Peter heten dan vrouwen in de top zou iets kunnen zeggen over hoeveel mannen er wel niet ‘Peter’ heten. Heel veel. Maar dat is niet het geval. Het getal dat bij dit bericht hoorde was vijf. Vijf mannen in de top van het Nederlandse bedrijfsleven met de naam ‘Peter’. En dus minder dan vijf vrouwen in de top van het bedrijfsleven. Dat is het onthutsende.

Het essay heb ik gepubliceerd op mijn publicatie pagina. Het geeft een beschouwende ethische blik over wel of geen vrouwen aan de top van de Nederlandse hotelindustrie. Dit essay was een voorstudie van het later gepubliceerde artikel in het blad ‘Journal of Hospitality and Tourism Insights‘, geschreven met studente Diane Lereculey-Péran en docent David Brannon. Hieronder het abstract voor wie alleen de essentie wilt lezen.

Read more

Redelijk weldenkend…? 

Mijn laatste blog dateert van een hele tijd geleden. Er daarin trok ik de conclusie dat ik mijn zelfbeeld – van redelijk weldenkend mens – wellicht moest bijstellen. Nu is het natuurlijk nooit ongezond om je eigen kunnen kritisch te beschouwen. En het is volgens mij helemaal weldenkend om jezelf niet al te serieus te nemen. Al is het alleen maar om met een zekere lichtheid en zelfspot het leven tegemoet te kunnen treden. En dit geldt misschien nog wel meer als je ethiek studeert.

Toch is er vandaag reden om eens stil te staan bij mijn denken. Het was Descartes die ooit zei: ik denk dus ik ben (cogito, ergo sum). Wat betekent denken? Hoe essentieel of zelfs existentieel is denken?

Voor Socrates was het essentieel. Het vormde zijn bestaansrecht. Het bevragen, proberen te doorgronden , en weer doorvragen, staat vandaag de dag nog steeds bekend als het Socratisch Gesprek. Het helpt om te onderzoeken wat we denken en waarom we dit denken. Socrates, maar ook Plato en Aristoteles, de klassieke filosofen op wiens schouders velen hebben gestaan, wakkerden zo bij mij de interesse in de filosofie aan.

Socrates met zijn manier van bevragen en onderzoeken, Aristoteles met zijn deugdenethiek. En Epicurus die bekend staat als de filosoof van het genot en vriendschap, als een hedonist… maar ook van het eenvoudige leven.

Etnografisch onderzoek in ziekenhuizen: observeren en participeren

In September 2016 begon ik op de hotelschool als lector Hospitality, Happiness & Care. Als een echte antropologe of beter nog als een echte etnograaf, startte ik dag een op krukken. Gerepatrouilleerd uit Frankrijk , op de eerste dag van mijn vakantie doordat ik geen stap meer kon verzetten en verging van de pijn. Moeilijk op een wandelvakantie waarbij je door de bergen van Frankrijk naar Italie wilt lopen. Op krukken dus en gehaald en gebracht met een taxi bracht ik mijn wittebroodsweken op de hotelschool door. Het ziekenhuis met enige regelmaat bezoekend want het was volstrekt onduidelijk wat ik had (een Franse orthopeed constateerde een goedaardige tumor, in het OLVG fronsten ze de wenkbrauwen, maakten foto’s, gaven mee een omgekeerde Darco, een soort hulpschoen, en na een paar weken was de pijn weg. Diagnose onbekend. Een jaar later, werkend in Bandung, Indonesie, moest ik helaas weer naar het ziekenhuis. Nu vanwege een pijnlijke rug. Een uitgebreid relaas is terug te vinden op mijn blog van 25 juli 2017. En dit jaar was het weer zo ver, nu een gezondheidsakkefietje in Nederland. Op  mijn blog van 23 maart vertelde ik over mijn eerste schreden op deze laatste patientenreis, in jargon ‘de patient-journey’.

Nu beschouw ik mezelf als een gezond persoon. En redelijk weldenkend.  Wellicht is het tijd dat ik beide denkbeelden ga bijstellen. Al is het alleen maar omdat ik als gepromoveerd etnograaf van mening ben dat veldonderzoek deels kan bestaan uit participerend onderzoek maar dat dat beslist geen ‘must’ is. Inmiddels kan ik stellen dat in nog geen twee jaar drie sessies ziekenhuisbezoek toch echt te veel participatie is! Nu het feit zich dan toch voordoet, maak ik van de nood maar een deugd en probeer te kijken met en door andere ogen: wat gaat goed, wat kan beter. Het hoe is van latere zorg.

Read more

patient journey

De patient-journey begint bij de huisarts

De patient-journey, een steeds vaker gebruikte term. Wat betekent dit eigenlijk? Het BerylInstitute omschrijft de patient-journey als volgt: ‘The sum of all interactions, shaped by an organization’s culture, that influence patient perceptions across the continuum of care.’ (2018). Interessant is dat organisatiecultuur hier centraal staat. Toch zou ik niet kijken naar een organisatie maar naar de keten van aanbieders die samenwerkt. Ik neem de vergelijking met de reisindustrie die veel customer journeys bekijkt en zich niet beperkt tot het eigen product zoals de vliegreis maar ook de context bekijkt. Een goed voorbeeld is Transavia die de krantenreis zeer gedetailleerd in kaart heeft gebracht en waarbij bijvoorbeeld de beleving van het vliegveld meetelt.

Read more